HET IS AAN ONS | INSPIRATIEBRONNEN

Proloog

Het Ricciotti Orkest bestaat nog steeds en treedt op tal van plekken op, behalve in concertzalen. Iedere jonge musicus zou een paar tournees mee moeten spelen om te ontdekken hoeveel indruk muziek kan maken buiten de gangbare kaders. Lees hier meer over het Ricciotti Orkest

De tournee naar Bosnië maakte veel discussie los. Was dit een vorm van hit-and-run hulpverlening?

Karin Veraart schreef een reportage voor de Volkskrant van 7 augustus 1996, ‘Reis naar het einde van de nacht’:

Er kwam een reactie in de Volkskrant van 17 augustus 1996: ‘Zit Sarajevo wel te wachten op bus vol goedbedoelende musici?’

Inleiding

De indeling van dit boek lijkt een beetje op een methode genaamd ‘ORID’, zo ontdekte ik. Het helpt om in lastige situaties keuzes te kunnen maken: Observe, Reflect, Interpret, Decide. Dat zijn eigenlijk dezelfde stappen: eerst de 5 zintuigen, dan het zesde, dan het intellect, dan de actie. Er zijn veel artikelen over. Deze is compact en helder: ‘orid — strategic questioning that gets you to a decision’ van Russ Grayson, 14 april 2019.

Hoofdstukken

1. Bij de Syrische grens

Ik schreef op 2 april 2013 een artikel in de Volkskrant met tien redenen waarom het Koningslied een gemiste kans is.

Bekijk hier een reportage van ons project in het Syrische vluchtelingenkamp, gefilmd door Maher Sabbah.

Het verhaal van de jongen met zeesterren heb ik trouwens niet zelf bedacht. Ik hoorde het in verschillende variaties maar kon niet vinden wie het ooit als eerste vertelde.

2. Aandacht en vertraging

The News Alain de Botton Een sterk pleidooi voor het minderen van je nieuws consumptie is: The News: A User’s Manual van Alain de Botton (Vintage, 2014), in het Nederlands vertaald als Het nieuws: een gebruiksaanwijzing (Atlas Contact, 2014, vertaling Harry Pallemans)

Dat het volgen van het nieuws je niet meer inzicht in de wereld geeft, las ik voor het eerst in NRC Next van 1 september 2011, in het essay ‘Weg met het Nieuws’ van Rolf Dobelli.

De publicatie besloeg zowat de hele krant en was mede de aanleiding tot het ontslag van Rob Wijnberg als hoofdredacteur van NRC Next en de oprichting van De Correspondent daarna.

De Nieuwsfabriek Rob Wijnberg

Wijnberg schreef zelf De Nieuwsfabriek (De Bezige Bij, 2013). En Rolf Diobelli publiceerde op 4 januari 2020 dit artikel in De Correspondent: ‘Sinds 2010 volg ik geen nieuws meer. Het maakt me gelukkiger dan ooit’.

Als je wel een zetje in de rug kunt gebruiken bij het beperken van je gebruik van digitale hulpmiddelen en afleiding, dan vormen de boeken van Manfred Spitzer een zeer goed onderbouwde waarschuwing: Digiziek (Atlas Contact, 2016) en Digitale dementie (Atlas Contact, 2013, beiden vertaald door Marjolein van Velzen).

Met name voor ouders en opvoeders is er veel te leren over de invloed van digitale technologie op het jonge brein. Er valt ook veel te lobbyen. De organisatie Eliant zet zich in voor betere Europese wetgeving op dit gebied. Volg en steun hen hier.

Als je inzicht wilt krijgen in de manier hoe reclame en techbedrijven er alles aan doen om onze aandacht te vangen, lees dan The Attention Merchants van Tim Wu (Knopf, 2016), vertaald als Aandacht is het nieuwe goud (Atlas Contact, 2016, vertaling Robert Vernooy).

Ook moet je dit krachtige pleidooi van Shoshana Zuboff lezen: The Age of Surveillance Capitalism. The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power (Campus, 2018; PublicAffairs, 2019).

Een lichtere toon, maar tegelijkertijd indrukwekkend in observaties, nieuwsgierigheid en duiding, zijn de boeken van Sherry Turkle: Alone Together. Why We Expect More from Technology and Less from Each Other (Basic Books, 2011) en Reclaiming Conversation. The Power of Talk in a Digital Age (Penguin Books, 2016).

In Nederland hebben we trouwens de organisatie Building Conversation die de kunst van ontmoeten, luisteren en het uitwisselen van ervaringen op een prachtige manier onderzoekt en deelt.

Een mooi interview met Lotte van den Berg over haar zoektocht naar verdiepend contact verscheen op de website van Brandpunt: ‘Hoe kijk je met de blik van een kunstenaar tegen het gesprek aan?’, 29 augustus 2020.

In dit hoofdstuk noem ik stress en statusangst. Hierbij zou ik het ontluisterende boek Verbinding Verbroken. De ware oorzaken van depressie en de onverwachte oplossingen van Johann Hari willen noemen (Nijgh & van Ditmar, 2018, vertaling Marga Blankestijn en Monique Eggermont).

En het begrip statusangst las ik voor het eerst bij Alain de Botton in zijn heerlijke boek: Statusangst (Atlas Contact, 2015, vertaling Jelle Noorman).

De bizarre focus op het nu, die door ons gebruik van technologie enorm versterkt wordt, staat mooi beschreven in Present Shock. When Everything Happens Now van Douglas Rushkoff (Current, 2013).

Een tegenhanger van dit boek is The Good Anchestor van Roman Krznaric (WH Allen, 2020). Hierin lees je over manieren om uit ons benauwde idee van het eigen korte termijn denken kunnen stappen en een breder perspectief kunnen ontwikkelen op onze rol in het grote geheel. Urgent en heel stimulerend. Vanaf 2021 in het Nederlands te lezen als De goede voorouder. Langetermijn denken voor een korte termijn wereld (Ten Have, 2021).

3. Zee van mogelijkheden

Over het verdampen van houvast beschrijft Thomas Piketty bijvoorbeeld in Kapitaal en Ideologie (De Geus, 2020, vertaling Ilse Barendregt) dat er vandaag de dag niet alleen een economische elite is die de dienst uitmaakt, maar ook een invloedrijke progressief-liberale intellectuele/culturele elite. Doordat de politieke strijd steeds meer een competitie is geworden tussen deze twee elites, en de meeste burgers zich bij geen van twee thuisvoelen, zijn grote delen van het electoraat van het politieke proces vervreemd geraakt. Beide elitaire groepen begrijpen niet wat er speelt bij een groot deel van de bevolking. Dat leidt tot misverstanden.

NRC Handelsblad publiceerde een interview met Piketty, ‘Piketty: verwaarloos de armen niet, zij winnen het uiteindelijk altijd’, 28 februari 2020, door Egbert Kalse en Maarten Schinkel.

Ook Klaas van Egmond schrijft over het vinden van een weg uit extreme ideologieën die eindeloos met elkaar verstrikt lijken te zijn. Hij beschrijft in Een Vorm van Beschaving (Christofoor, 2010) hoe de samenleving als geheel wordt gedomineerd door bepaalde waarden. Zodra die dominantie een extreme vorm krijgt gaat het mis. Het is daarom zaak om een weg te vinden naar het midden, een plek waar waarden elkaar vinden.

Voortbouwend hierop schreef Klaas van Egmond het boek Homo Universalis (De Geus, 2019). Het verbindt principes uit filosofie, economie en ethiek met een heldere visie op goed leven, het blijven zien van een breed perspectief en het ontsnappen uit nauwe ideologieën die ons denken inkaderen.

Er is veel te zeggen over het verlies aan houvast in deze tijd. Ik schrijf er in verschillende hoofdstukken over. Een boek dat het vloeibaar worden van de tijdsgeest en het verdwijnen van het midden goed beschrijft is: Het einde van het midden. Wat een maatschappij van extremen betekent voor mens, bedrijf en politiek van Farid Tabarki (Business Contact, 2016).

En dan de vraag: ga jij scherpe keuzes maken of laat je je ronddobberen op een zee van mogelijkheden? Hierop is niet zomaar een antwoord te geven. David Epstein beschrijft in Range. How Generalists Triumph in a Specialized World (Pan Macmillan, 2019) hoe enorm succesvolle mensen soms juist heel veelzijdig gevormd zijn. Het is in het Nederlands vertaald als Waarom generalisten verder komen (Prometheus, 2020, vertaling Menno Grootveld).

Voor meer focus bij de dingen die je wilt ondernemen, schreef Cal Newport het boek Diep werk. Werken met aandacht in een wereld vol afleiding (Business Contact, 2019, vertaling Wybrand Scheffer). Hij beschrijft hoe hij veel werk gedaan krijgt, waardevolle contacten onderhoudt en toch geen social media gebruikt en in de avond geen beeldscherm nodig heeft.

4. De rijkdom van onzekerheid

Het verhaal van Theo komt voor in tal van variaties. Ook hier kon ik geen oorspronkelijke versie vinden.

Het experiment over het vragen van de weg kwam tot stand onder leiding van onderzoekers Dr Daniel Simons van University of Illinois en Dr Daniel Levin van Vanderbilt University. Ik las erover in The Telegraph: ‘Did you see the Golilla?’, 5 mei 2004 door Roger Highfield.

5. Verwonderruimte

In het project ‘La Nuit de Tomoko’ onderzocht ik tal van vervreemdingseffecten. Muziek die pianist Tomoko Mukaiyama speelde werd zo deel van een ervaring die deels geënsceneerd was. Hier kun je een indruk krijgen.

Tijdens het bezoek aan het Favela in Rio heb ik enkele indrukken gefilmd.

Het project in Cyprus heeft een mooie documentaire gekregen, gemaakt door de Australische filmmaker Adam Sébire: Cyprus: Echoes Across the Divide.

6. Waarnemen met al je zintuigen

Het stuk met geritsel van blad was, als ik mij goed herinner van Mauricio Kagel.

Mijn eigen blinddoek-concert is niet gedocumenteerd, maar er is wel een oud filmpje van Nacht in de barentszzee, een samenwerking met Toneelgroep Amsterdam waarbij het publiek geblinddoekt teksten van De Koerskmonologen hoorden in de backstage van de Amsterdamse Stadschouwburg.

Bekijk hier het filmpje van de violist Joshua Bell in de metroingang van Washington DC.

Voor onbevangen kijken en het waarnemen van de echte wereld is een lange traditie vol denkers, schrijvers en filosofen beschikbaar. Heel sterk en praktisch vind ik het pleidooi voor een open, scherpe geest, zuivere waarneming en het weerstaan van verdo- ving en afleiding van de teksten van Goenka, de Boeddhistische meester. Meer over deze levenswijze vind je hier.

Het laatste hoofdstuk van Yuval Noah Harari’s 21 lessen voor de 21ste eeuw (Thomas Rap, 2018, vertaling Inge Pietesr) belicht de urgentie van onbevangen waarneming en de technieken van Goenka op een scherpe en prikkelende manier.

7. Tussenruimte

Een mooi filmpje van de audities voor DroomZomernacht.

Het stuk met kindertrompetten die helaas te mooi spelen kun je hier horen.

9. Buiten de kaders

Wist je dat de meeste niet-religieuze klassieke muziek, zoals de kamermuziek in de 17e eeuw, aanvankelijk helemaal niet bedoeld was voor luisteraars? Het is gemaakt om zelf te spelen en dat was in eerste plaats een sociale bezigheid. In herenclubs kwam men samen om te roken en viool te spelen. Pas honderdvijfentwintig jaar geleden werden concertzalen gebouwd als tempels van schoonheid en cultuur. Het professionele Concertgebouworkest werd toen bijvoorbeeld opgericht en dat betekende het einde van vijf Amsterdamse amateurorkesten. De concertregels moesten zich toen nog vormen. Zo stonden er aanvankelijk tafeltjes in het Concertgebouw en werd er door de muziek heen gepraat. Pas later werd stil zitten en je mond houden de norm. Het is leuk om meer te lezen over de geschiedenis van het publiek in het boekje Stilte! van Cas Smithuizen (Uitgeverij Podium, 2001).

10. Samen sterk

Met het Fanfareorkest Door Samenwerking Sterk uit Aarlanderveen heb ik nog vele keren samengewerkt. Luister hier hun geweldige uitvoering van mijn werk Gush tijdens het Wereld Muziekconcours Kerkrade:

11. Machteloosheid

De reportage uit Jordanië van Nieuwsuur van 7 mei 2013 kun je hier terugzien.

De eerste, korte versie van Postcards From Aleppo werd uitgevoerd in de spiegelzaal van het Concertgebouw.

Ik maakte het samen met schrijver Abdelkader Benali en de deelnemende musici en acteurs. De initiator van Aleppo Art Camping en degene die zorgde voor het verzamelen van de postcards onder de inwoners van Aleppo is Issa Touma. Hij maakte enkele indrukwekkende films over de oorlogstijd en zijn positie als vrij- wel onzichtbare partij tussen de strijders.

12. Idealencrisis

Ik kwam in Alpbach terecht op uitnodiging van IIASA, een wetenschappelijk instituut waar ook een kunstenaar, de danser, choreograaf Gloria Benedikt een aanstelling heeft. Met haar ontwerpen maakten we optredens waarin muziek, dans en een ontmoeting tussen politici en wetenschappers samenkwam. Hier kun je een voorbeeld zien.

Wat bijzonder was, was dat de woorden die gesproken werden, ineens heel anders klonken. De gasten die in gesprek gingen, sproken trager, hun woorden werden gedragen, kregen poëtische waarde. Ze schrokken er zelf van: ‘Het werd bijna een soort preek!’.

Ik schrijf in dit hoofdstuk: ‘Met beeldhouwkunst, modern ballet of vrije expressie kun je geen brandend regenwoud blussen.’ Maar er zijn wel degelijk kunstwerken die echt impact maken en aanleiding kunnen geven tot grote veranderingen. Denk aan boeken als 1984 van George Orwell of Brave New World van Aldous Huxley. Of het schilderij ‘Guernica’ van Picasso en talloze vormen van protestmuziek, van de gospels die slaven zongen op de plantages tot Bob Dylan en scherpe rapteksten.

Guernica (Picasso, 1937)

Twee voorbeelden die ik zelf heb ervaren:

Roma Hip Hop doet veel voor het gevoel van eigenwaarde van de Roma gemeenschap, zoals deze clip uit Shutka, Macedonia, en een mooie documentaire daarover.

Ook de Palestijnse diaspora, put moed en een gevoel van verbintenis uit talloze artiesten. Een geweldige film hierover is Slingshot Hip Hop.

Eén van deze rappers is Shadia Mansour, zij trad op in mijn project Symphony Arabica.

Een jaar voordat de revolutie op Tahrir square in Egypte begon, kon je de opstand al voelen in de muziek van deze sterke film Microphone (2010) van Ahmad Abdalla.

13. Onzekerheidsvaardigheid

Het angstaanjagende boek over klimaatopwarming is Our Final Warning. Six Degrees of Climate Emergency van Mark Lynas (Fourth Estate, 2020).

Over hoe ons denken werkt is veel te lezen. Natuurlijk moet je Thinking, fast and Slow van Daniel Kahneman (Farrar, Straus and Giroux, 2013), vertaald als Ons feilbare denken (Business Contact, 2011, vertaling Peter Hendrik van Huizen) lezen. Daar wordt ook het beeld van ons eerste (snelle) versus ons tweede (bedachtzame) systeem beschreven.

Ook The Happiness Hypothesis. Finding Modern Truth in Ancient Wisdom van Jonathan Haidt (Basic Books, 2006) is het lezen waard.

Het begrijpen van mensen die anders voelen is een hele kunst. Zo worden progressieve en conservatieve mensen vaak tegen elkaar uitgespeeld, zeker in de politieke sfeer. Het is daarom enorm verhelderend om meer te lezen over psychologie van verschillende persoonlijkheden en de grote misverstanden die er zijn tussen mensen van verschillende groepen.

Een verhelderend boek vond ik The Righteous Mind. Why Good People Are Divided by Politics and Religion (Vintage, 2013) van, wederom, Jonathan Haidt.

Het is ook leuk om te lezen over framing en de manieren hoe politieke propaganda gebruik maakt van emoties en het onderbewuste, bijvoorbeeld in: Don’t Think of an Elephant! Know Your Values and Frame the Debate van George Lakoff. (Chelsea Green Publishing, 2004/2014)

De zin ‘Waar een machine stopt met functioneren als je de pauzeknop indrukt, komt onze geest juist tot leven zodra je stopt met rennen, zorgen, regelen en nadenken.’ is gebaseerd op een uitspraak in die strekking uit het boek Thank you for being late. An optimists guide to thriving in the age of accelerations van Thomas L. Friedman (Farrar, Straus and Giroux, 2016). Het gaat over hoe je staande blijft in een wereld die versnelt en vol verwarring en angst zit. Lees hier het eerste hoofdstuk.

14. Ruimte scheppen

Hier kun je een indruk krijgen van het Carré-project.

Lees hier het artikel ‘Alles voor de ervaring van de toeschouwer’, onder meer over de recensie van 1000 Stemmen in Carré in De Groene Amsterdammer van Joep Christenhusz, verschenen op 11 september 2013.

15. Verhalen

Mocht je niet direct kunnen plaatsen waar Anatevka ligt, neem dan de tijd om de filmversie uit 1971 van de musical Fiddler on the Roof te zien.

A fiddler on the roof. Sounds crazy, no? But here, in our little village of Anatevka, you might say every one of us is a fiddler on the roof trying to scratch out a pleasant, simple tune without breaking his neck. It isn’t easy. You may ask ‘Why do we stay up there if it’s so dangerous?’ Well, we stay because Anatevka is our home. And how do we keep our balance? That I can tell you in one word: tradition!

16. Aandachtsvervuiling

Geesteswisseling: ik vond het leuk bedacht, maar volgens Google is het ook de titel van een obscuur stripboek en het komt voor in een zin uit De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch (de Bezige Bij, 1999). Verdorie, hij is me dus voor. Mulisch gebruikt het als een hoofdpersoon even de stilte opzoekt voor een paar overpeinzingen waar hij eerder niet aan toegekomen is: ‘Niemand kan zich dwingen tot het hebben van gedachten, maar als hij ze heeft is het mogelijk ze op te houden: met de geestwisseling is het niet anders dan met de stofwisseling’. Hier kun je het fragment lezen.

Je kunt hier een reportage zien van het programma Move your Ass (omroep Llink, 2005) van het project in Cyprus.

We zijn Team Human. Yes. Dat is een belangrijk besef. Lees veel meer in het boek Team Human (W. W. Norton & Company, 2019) van Douglas Rushkoff.

17. Vertragingsstrategie

De film All Quiet on the Western Front kwam uit in 1930. Het is gebaseerd op het boek van Erich Maria Remarque: Van het westelijk front geen nieuws (Erven J. Bijleveld, 1929).

Tussen 30 bewapende militairen in de bus vanuit Bosnië leek het wel alsof het pas gevaarlijk wordt als je je beschermen wilt. Dit is onderzocht, en het blijkt dat het 4,2 keer waarschijnlijker is dat je sterft in een vuurgevecht als je zelf een wapen draagt dan als je ongewapend bent. In dit artikel kun je meer lezen: ‘Carrying a gun increases risk of getting shot and killed’, Ewen Callaway, 6 oktober 2009 in New Scientist.

18. Chaos

Ik hoorde onlangs dat het Arab-Jewish Youth Orchestra helaas opgeheven is. Het was een mooie manier om jonge mensen van verschillende culturen in Israël samen te brengen. Maar het kon ook een vertekend beeld geven aan de buitenwereld, een soort ‘niks aan de hand toch?’ waarmee de tragische situatie van de bezetting van Palestina afgedekt kan worden. Ze kregen daarom veel kritiek. It’s complicated…

Hier kun je een filmpje zien uit de tijd dat ik met hen werkte.

In deze documentaire (10 min) van mijn project op de West Bank door Adam Sébire, kun je op een bepaald moment zien dat ik tegen iemand wiens slaapkamer direct grenst aan de muur zeg: ‘Wow, this is excellent.’ Ik schrik er zelf van, want het is natuurlijk niet leuk voor haar, en zeg: ‘Not for you, but for my project. It’s terrible excellent.’

19. Gevoelsbolletjes

Wat is de kracht van een symbool? Hoe vormen wij de wereld door de ideeën, waarden en het geloof dat we hebben? Lees het prachtige boek The Patterning Instinct van Jeremy Lent (Prometheus Books, 2017).

20. Wat als?

Er valt veel te lezen over de kunst van het stellen van goede vragen. Lees A More Beautiful Question. The Power of Inquiry to Spark Breakthrough Ideas van Warren Berger (Bloomsbury USA, 2016). Ik wil ook het theaterstuk Een antwoord op alle vragen van Laura van Dolron noemen. Virtuoos laat ze het publiek alle mogelijke vragen stellen en maakt daarvan ter plekke een sterke en muzikale voorstelling.

Ook heerlijk is het stimulerende en hoopgevende boek From What Is to What If. Unleashing the Power of Imagination to Create the Future We Want (Chelsea Green Publishing, 2020) van Rob Hopkins, de medegrondlegger van Transition Town Totnes en het Transition Network. Hij schreef een serie slimme boeken die goed passen bij het boek dat je in handen hebt, zoals The Power of Just Doing Stuff. How Local Action Can Change the World.

21. Kom uit de kast als idealist

Het project in Damascus kun je hier bekijken.

Lees het artikel van Rutger Bregman over spel ‘Waarom onze kinderen steeds minder spelen (en wij met een burn-out thuis zitten)’, 17 juli 2017, De Correspondent.

Bregman benoemt depressie als volksziekte nummer één. Daarover gaat het eerdergenoemde boek Verbinding verbroken (Nijgh & van Ditmar, 2018, vertaling Marga Blankestijn en Monique Eggermont). Hierin laat Johann Hari zien dat onze huidige ‘normale’ wereld in feite ziekmakend is. Depressie is een symptoom van iets anders: het gebrek aan zingeving en verbinding met mensen en gemeenschappen waar je om geeft.

Bijna aan het eind van dit hoofdstuk zeg ik dat een kunstenaar een stem kan geven aan de zee, de planten of generaties in de toekomst. Hierbij wil ik het werk van Het Parlement der Dingen noemen, waaronder de Ambassade van de Noordzee. Het is een fascinerend project geïnspireerd op het werk van filosoof Bruno Latour: parlementderdingen.org.

Ook zijn er enkele mooie teksten in De Correspondent van Anoek Nuyens en Lynn Berger over het loslaten van de mens als maat der dingen. Begin bijvoorbeeld met ‘Posthumanisme: wat is het? (En waarom zou je emancipatie van dingen willen?)’

Samen met Rebekka de Wit maakte Anoek de voorstelling Tenzij je een beter plan hebt (De Nieuwe Toneelbibliotheek, 2017) waarin ze ingaat op dit gegeven. Hier kun je de podcasts horen die opgenomen zijn bij de voorstellingen.

22. Speelruimte

Over het project in Prešov maakte Adam Sébire een mooie documentaire (22 min):

Hier zie je mij muziek maken met onvoorbereide bezoekers van een internationale conferentie:

23. De kunst van het mislukken

Hier kun je meer lezen over de kunst van mislukken bij start-ups en tech-ondernemingen: ‘The Stunning Success of “Fail Better” van Mark O’Connell, Slate.com, 29 januari 2014.

Ik wil hier ook een goed boek noemen over angst, en de absurde manier hoe wij in onze wereld omgaan met gevaar: The Science of Fear. How the Culture of Fear Manipulates Your Brain van Dan Gardner (Plume Books 2009).

24. Backstage

Een korte impressie van het project in Jeruzalem gemaakt door Hikaru Toda:

Dit is het lied dat de musicus Wisam Murad, deelnemer aan het Al Quds Underground Festival opnam met de Israëlische zanger David Broza om de vrede te stimuleren in de tijd na de Oslo Accoorden:

25. De wereld is ons toneel

Filmopname van het lied met Samira en het koor van het Magnificat, gemaakt door Adam Sébire.

Samira Dainan schreef prachtig over haar verblijf in Jeruzalem in het boek Veertig dagen. Mijn zoektocht naar troost (Ambo|Anthos, 2016). Volg Samira via www.dainan.nl.

26. Een weg naar minder

In coronatijd gingen Floor Ziegler en Teun Gautier op stap door Nederland om te vragen wat mensen bezighoudt. Luister hier de Podcast ‘De lockdown verrijkt het leven óók’, gemaakt door Lex Bohlmeijer voor De Correspondent.

Uit gesprekken met Floor Ziegler, Teun Gautier, Tabo Goudswaard en Sjoerd Bootsma werd in die tijd ook de Sociaal Creatieve Raad geboren. Een vorm waarmee we de rol van creatieven bij verandervraagstukken willen vergroten.

De kunst van minder kwam al ter sprake in eerdere hoofdstukken bij het verweer tegen afleiding en verzet tegen technologie die onze aandacht wil bezitten. Je kunt er echter ook een veel grotere stap in nemen, en gewoon eerst kijken wat écht belangrijk is.

Een inspirerend boek over het navigeren in overvloed is: Essentialism.The Disciplined Pursuit of Less van Greg McKeown (Random House Audio, 2014).

Ook leuk om te zien: de Netflix-documentaire Minimalism, over het zoeken naar minder bezit, afleiding en verplichtingen.

28. Een plan is niet genoeg

Lees meer over de Sustainable Development Goals (sdg’s) op sdgnederland.nl.

Als je het niet al kent, zou je in dit kader ook Donuteconomie. In zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw van Kate Raworth moeten lezen (Nieuw Amsterdam, 2019, vertaling Rob Hart- mans). Belangrijke zaken.

Je kunt het Concert for a Sustainable Planet in Carnegie Hall hier terugzien. Het stuk met temperatuurgegevens, gezongen door Every Voice Choir, is hier te zien.

Hier kun je meer lezen over de aanpak van het project: Four drifting seasons. Can we feel the temperature rising? Het stuk kreeg een uitbreiding, op teksten van Wytske Versteeg, uitgevoerd door het vu Kamerkoor in hun project Visioenen van 2068.

Ik presenteerde in New York een plan om de sdg’s te verbinden aan voorbeelden van kunstprojecten die impact maken op elk van de doelen. Onlangs ben ik hiermee verder gegaan, je kunt de laatste stand zien op: whatartcando.org.

29. Waar willen we voor zorgen?

Het gevoel van zorg en het willen opkomen voor datgene wat kwetsbaar is, is in tal van kunstwerken en verhalen beschreven. Het is bijvoorbeeld bekend dat astronauten, als ze afstand nemen van de Aarde, overmand worden door een gevoel van verbinding en samenhang van de wereld en een behoefte om het leven te beschermen. Dit wordt wel het Overview-effect genoemd en vormt de kern van de voorstelling Stadsastronaut van Marjolijn van Heemstra. Ze begint nu de Academie voor Stadsastronauten. Heel interessant. Voor meer info zie hier.

30. Samen geloven, in vijf lessen

Je ziet soms dat mensen zoeken naar urgentie en betekenis in een bestaan dat zo goed op orde is, dat je je eigenlijk helemaal geen zorgen hoeft te maken. Ze doen mee aan collectieve ontberingen. Dat gaat verder dan de Nieuwjaarsduik. Kijk bijvoorbeeld de vermakelijke documentaire Rise of the Sufferfests (2016). Hierbij gaan zwaargetrainde mensen door een meedogenloos parcours. Door obstakels, ijs, modder en soms elektrische shocks en zelfs traangas. Voor hun lol. Of omdat hun leven niet echt spannend is?

Doe je mee?

Dit boek is onderdeel van een zoektocht naar samenwerking en het bundelen van krachten tussen praktisch idealisten. In september 2017 ben ik met een aantal anderen The Turn Club gestart. We ontwikkelen creatieve, ondernemende en artistieke projecten rondom de grote vraagstukken die er spelen. Wellicht heb je zin om mee te bouwen?

Je kunt hier meer lezen.